Nama
sebenar Ibnu Khaldun ialah Abdul al-Rahman Ibn Muhammad Ibn Khaldun
al-Hadrami.Nama Khaldun berasal dari keturunan Khalid bin Uthman iaitu seorang
tentera Yaman yang pernah bergabung dengan tentera Andalusia.Semasa di
Andalusia,nama Khalid bertukar kepada Khaldun.
Ibnu Khaldun
Dilahirkan
di Tunisia pada tahun 732H/1332M dan meninggal dunia di Kaherah ,Mesir pada
808H/1404M.Ayahnya seorang ulama,ahli bahasa dan seorang pemerimtah
tentera.Beliau telah kehilangan ibu dan ayahnya akibat wabak kusta yang melanda
kampungnya.Berketurunan arab dari Yaman yang berhijrah ke Andalus.Berpindah ke
beberapa tempat iaitu Algeria,Fez,Granada,Bokgie dan Mesir apabila Tunisia
dilanda wabak taun. Beliau merupakan seorang yang tekun dalam menuntut ilmu
walaupun sibuk menjalankan tugas pentadbiran.Beliau telah mempelajari ilmu-ilmu
agama seperti feqah,tafsir,hadis dan ilmu-ilmu naqli seperti
logik,falsafah,matematik dan Bahasa arab.
Beliau juga merupakan seorang pemikir Islam
terulung dalam bidang sejarah,sosiologi,politik dan agama.Semasa kecil beliau
dididik oleh ayahnya dan dihantar berguru dengan ramai sarjana Islam yang hebat
di Tunisia.Ketika muda beliau suka merantau,bekerja dan menyertai bidang
politik sehingga pernah dipenjarakan akibat fitnah oleh orang yang cemburu
melihat beliau sering berdamping dengan pemimpin.Ibnu Khaldun pernah memegang beberapa
jawatan penting seperti pernah dilantik sebagai Ahli Persuratan di Istana
Faz,menjadi Hajib (sama taraf Perdana Menteri), menjadi kadi dan khatib,menjadi
orang tengah antara perang perebutan kuasa kerabat diraja dan menjadi Hakim
Mahkamah Raja di Mesir.
Ibnu Khaldun dianggap oleh sarjana barat
sebagai tokoh dan ahli fikir yang tiada bandingannya dan memberi sumbangan
besar kepada manusia didunia sepertimana yang dinyatakan oleh Toynbee.Ibnu
Khaldun dianggap seorang ahli falsafah sejarah dan sarjana teragung sepanjang
zaman.Beliau menggunakan kaedah penyelidikkan yang mirip kepada kaedah
sosiologi dimana beliau menekankan sifat-sifat semula jadi dan sebab-sebab
peristiwa sejarah berlaku.Beliau membahagikan sejarah kepada dua,iaitu sejarah
am dan sejarah khas.Ibnu Khaldun menekankan aspek-aspek dalaman bagi sesuatu
peristiwa kerana sejarah berhubung rapat dengan latar belakang masyarakat,tidak
seperti ahli sejarah sebelumnya.
PANDANGAN DAN IDEA TOKOH
SUMBANGAN OLEH IBNU
KHALDUN
a)
Penglibatan
dalam aktivit Sosial dan Politik
Beliau
pernah menyandang beberapa jawatan dan pernah berkhidmat dengan beberapa orang
pemerintah di Utara Afrika dan di Andalus.Banyak menyandang jawatan penting
seperti setiausaha negara di Istana Sultan Abu Ishaq bin Abi Yahya dan Sultan
Abu Anan :Anggota Majlis Ilmiah : Anggota Jabatan Setiausaha Sulit Sultan Abu
Salim bin Abi Al Hassan di Fez,Maghribi : Duta Granada: Perdan Menteri (Hajib)
Bokgie dan ketua hakim (Qadhi Al-Dudhah).Jawatan tersebut memberi peluang untuk
berkhidmat kepada negara dengan lebih berkesan.
b)
Bidang
Ilmu dan Pemikiran Islam
Berjaya
menganalisis sejarah dari aspek kemasyarakatan ekonomi politik dan
pendidikan.Memberi panduan yang terbaik kepada manusia tentang asas pembinaan
sesebuah tamadun.Berpendapat bahawa sesebuah tamadun tertegak hasil dari
keunggulan rohani dan jasmani.Merupakan pelopor kepada pemikiran pemikiran
moden khususnya dalam bidang sejarah, politik, ekonomi, sosiologi dan
pendidikan.Para sarjana mengiktiraf karya beliau sebagai bahan kajian dan
rujukan.Pemikiran beliau sering dijadikan wacana,tema-tema seminar, bengkel,
pesidangan ilmiah, judul-judul buku dan tesis di peringkat pengajian tinggi.Sebuah
anugerah Ilmiah yang berprestij yang dinamakan sempena nama beliau iaitu Ibnu
Khaldun Chair of Islamic Studies di Universiti Amerika. Namanya diabdikan di
dalam sebuah Universiti di Jakarta Indonesia,iaitu Universiti Ibnu Khaldun.
c)
Karya
Agung Ibnu Khaldun
Al-Muqaddimah merupakan karya agung Ibnu Khaldun dalam bidang persejarahan.Mengikut B.Lewis,
buku ini merupakan ensiklopedia sintesis mengenai metadologi sains kebudayaan
yang penting dan buku ini dapat membantu ahli sejarah dalam penghasilan kajian
yang benar dan ilmiah.
Al-Muqaddimah
karya Ibnu Khaldun
Buku
ini membahaskan secara terperinci tentang sejarah dan persejarahan.Buku ini
setebal lebih kurang 700 helai muka surat.
Buku
Muqaddimah ini dibahagikan kepada enam bab.Kandungannya ialah :-
Bab 1
: Risalah umum tentang masyarakat dan oertumbuhan umat manusia
Bab 2
: Kehidupan desa masyarakat badwi atau primitis.
Bab 3
: Mengenai negara, pemerintahan raja dan institusi khalifah.
Bab 4
: Tentang perkembangan tentang kota-kota dan negeri-negeri serta cara
membezakan antara satu kota dengan kota.
Bab 5
: Ekonomi penduduk sesuatu tempat.
Bab 6
: Cara mempelajari ilmu pengetahuan dan pendidikan.
Isi
kandungan buku ini juga terbahagi kepada bahagian asasi dan tidak asasi. :-
Bahagian Asasi
: Disiplin falsafah, falsafah sejarah , dan falsafah sains sosial.
Bahagian tidak Asasi
: Biografi kebudayaan, politik , agama, peradaban dan ilmu pengetahuan.
Muqaddimah
ialah sumbangan yang agung dalam bidang pensejarahan yang merupakan percubaan
awal ahli sejarah untuk memahami perubahan yang berlaku pada organisasi politik
dan sosial manusia. Buku ini juga menjadi suatu bahan kajian yang menarik
kerana pendekatan yang rasional, kaedah serta perbahasan yang analitikal dan
terperinci.
d)
Pengasas
falsafah Sejarah
Ibnu
Khaldun mendefinisikan sejarah sebagai catatan atau maklumat tentang masyarakat
manusia iaitu perubahan-perubahan yang berlaku pada sifat-sifat manusia seperti
kemarahan, kebiadaban, revolusi , perasaan setia kawan dan pemberontakan
sehingga mengakibatkan terbentuknya kerajaan negara dan rakyat wujudnya
pelbagai kegiatan dan pekerjaan manusia. Pelbagai aspek ilmu pengetahuan dan
pertukangan dan secara umumnya berkenaan semua perubahan yang dialami oleh
manusia.
Secara ringkas daripada definisi di atas,
sejarah dan masyarakat adalah satu kesatuan yang mempunyai kesamaan realiti
yang berhubung kait antara satu sama lain.Konsep ini berbeza dengan pendapat
Herodotus, seorang ahli sejarah Yunani yang mengatakan bahawa tuhan telah
campur tangan secara langsung dalam menentukan sejarah manusia dan bukan
manusia itu sendiri yang menentukan sejarahnya.Ibnu Khaldun telah menetapkan
beberapa perinsip untuk sejarah. Contohnya,apabila mengkaji sesuatu peristiwa
kebangkitan dan kejatuhan sesebuah krajaan, seseorang individu perlu memastikan
penglibatan sebab dan akibat kejadian itu berlaku. Keadaan ini menunjukkan
hubungan secara langsung antar asebab dan akibat.
Menurut
beliau,manusia sendiri yang menetukan sejarahnya kecuali mereka yang melanggar
hukum Allah samaada hukum tersurat dalam wahyu atau tersirat dalam hukum alam
akan ditentukan Allah.Berjaya memurnikan ilmu sejarah dalam menjadikan rasional
sebagai kayu ukur fakta sejarah tanpa fanatik kepada sesuatu laporan yang tidak
terbukti kebenarannya.
Ibnu
Khaldun mengariskan empat perkara yang perlu dilakukan sejarawan dalam
penelitian dan analisis laporan sejarah iaitu ia membandingkan antara peristiwa-peristiwa dengan berdasarkan kaedah
sebab dan musabab.Seterusnya,mengkaji
peristiwa-peristiwa lalu untuk dijadikan iktibar kepada peristiwa-peristiwa
yang sedang berlaku.Selain itu,mengambil
kira pengaruh iklim dan alam sekitar
terhadap apa yang berlaku.Akhirnya,mengambil
kira kedudukan ekonomi dan budaya
terhadap peristiwa yang berlaku.
e)
Sebagai
Budayawan.
Merupakan
penggiat budaya dan kesusasteraan arab. Pengajian kesusasteraannya dengan
Syeikh Muhammad Bahr di Tunisia dimanfaatkan untuk menajamkan kemahirannya
dalam bersyair. Banyak menghasilkan syair sejak kanak-kanak lagi. Kemahiran
Ibnu Khaldun dalam bidang syair jelas kelihatan dalam karyanya Al-Muqaddimah
apabila beliau membahaskan tentang syair arab.
f)
Bapa
Ekonomi Islam.
Ibnu
Khaldun dikenali juga sebagai “Bapa ekonomi Islam” kerana pemikirannya tentang
teori ekonomi yang logik dan realistik.Teori yang dikemukakannya jauh lebih
terdahulu daripada teori-teori ekonomi yang dikemukakan oleh pakar ekonomi
barat seperti Adam Smith (1723 hingga 1790) dan David Ricardo ( 1772 hingga
1823).Ibnu Khaldun telah mengutarakan beberapa perinsip dan falsafah ekonomi
seperti keadilan, kerajinan , kerjasama dan keserdahanaan. Beliau menegaskan
bahawa keadilan merupakan tulang belakang dan asas kekuatan sesebuah ekonomi.
Ibnu
Khaldun melihat manusia memerlukan pengetahuan ekonomi untuk memenuhi misinya
di atas muka bumi. Manusia perlu menjauhi perbuatan jahat sebaliknya perlu
mengikut ajaran islam dan mesti memberikan keutamaan kepada kehidupan akhirat.
Beliau
juga mengemukakan teori bahawa perekonomian sentiasa berada dalam keseimbangan
antara penawaran dan permintaan. Menurut beliau faktor pengeluaran seperti
tanah telah tersedia, faktor buruh masih dianggap faktor terpenting dalam
proses pengeluaran.Ibnu Khaldun juga berpendapat bahawa kenaikan paras harga
barangan yang tetap amat perlu untuk mengawal tahap produktiviti.
PERKARA MENGHASILKAN SATU PENDIDIKAN YANG
BERKESAN.
Terdapat
10 perkara yang ditekankan oleh Ibnu Khaldun untuk menghasilak satu pendidikan
yang berkesan ialah dengan menghindari pelajar dari sikap meniru semata-mata.Selain
itu,dalam proses pembelajaran perkara yang mudah perlu didahulukan dan
dipastikan bahawa mereka memahami sepenuhnya sebelum berpindah ke suatu perkara
yang lebih sukar.Seterusnya,pelajar tidak boleh dipaksa untuk menghafal di mana
akan menghilangkan kreativitinya dan mengakibatkan kejumudan fikiran.Dengan
kata-kata lain,subjek yang diajar perlu ade kesinambungan antara yang satu
dengan yang lain dan dua subjek yang berlainan tidak boleh diajar secara
serentak demi memastikan satu-satu subjek benar-benar difahami.
Menurut
Ibnu Khaldun lagi, kecenderungan meringkaskan teks sehingga hilang fakta-fakta
penting menjadikan matlamat sebenar penyampaian ilmu terbantut.Pelajar perlu
dilayan dengan penuh hikmah dan tindakan secara tegas perlu dielakkan kerana
memberi kesan yang negetif dalam diri pelajar.Dengan ini,tanggungjawab seorang
guru bukan sahaja menyampaikan ilmu tetapi juga harus mempamirkan akhlak yang
terpuji.Para sarjana perlu digalakkan untuk mengembara dan menghadiri
majlis-majlis ilmu di luar negara.Pendidikan perlulah sesuatu yang praktikal
dan ilmu yang disampaikan perlu kepada rasional akal fikiran terutama yang
berkaitan dengan sejarah dan peristiwa-peristiwa kemasyarakatan.Akhir sekali di
dalam bukunya tentang pendidikan ialah dalam mempelajari sains,kemahiran amat
diperlukan.
IBNU KHALDUN TERHADAP
PENDIDIKAN AWAL KANAK-KANAK
Terdapat lima
perkara penting yang diketengahkan oleh beliau dalam mendidik kanak-kanak.
Antaranya ialah dalam pengajran Al-Quran.Selain itu,dalam penyediaan teknik
pengajaran yang berkesan bagi membantu kanak-kanat dalam proses
pembelajaran.Seterusnya,Penyediaan Pendidikan akhlak bagi mendidik akhlak dan
moral kanak-kanak.Kemudian,dari segi penyediaan pendidikan psikologi dan
pendidikan sosial bagi membantu kanak-kanak dalam berkomunikasi.
Ibnu
Khaldun juga berpendapat bahawa kanak-kanak memerlukan jadual pembelajaran yang
teratur dan disusun dengan baik supaya kanak-kanak dapat memahami apa yang
disampaikan.Dengan kata-kata lain,belajar menggunakan pancaindera dan diberi
contoh yang mudah dan konkrit dalam pembelajaran mereka.Guru sebagai tenaga
pengajar perlu mendedahkan dengan contoh teladan yang baik kepada
kanak-kanak.Pada usia yang muda bagi kanak-kanak Islam perlulah didedahkan
dengan diajar membaca Al-Quran sebelum menghafalnya.Mereka juga seharusnya menerima
bimbingan dengan lemah lembut ,bukan melalui kekerasan.Dengan ini mereka akan
mudah memahami apa yang disampaikan oleh guru mereka.Akhir sekali ape yang
ditekankan oleh Ibnu Khaldun dalam mendidik kanak-kanak ialah pemikiran
kanak-kanak mudah keliru, apabila diajar dua perkara dalam masa yang sama. Oleh
yang demikian, hanya satu perkara pada satu jangka masa yang sama.
IBNU KHALDUN BERPENDAPAT KANAK-KANAK
Belajar
daripada mudah kepada yang lebih susah secara :-
·
Berperingkat.
·
Latih tubi.
·
Benda-benda maujud.
Murid-murid
tidak dibebankan dengan perkara-perkara yang luar kemampuan mereka. Ini boleh
menyebabkan mereka sukar untuk memperoleh sesuatu ilmu dengan berkesan.Jangan
terlalu panjangkan masa belajar keranaboleh menyebabkan lupa, sebaliknya dalam
waktu yang pendek serta cara yang betul akan memudahakan pelajar mendapat hasil
pembelajaran yang lebih baik.
Bahayanya
hukuman keras ke atas anak-anak.Ibnu Khaldun tidak menggalakkan hukuman keras
dikenakan kepada kanak-kanak yang baru ingin belajar.Sebagai seorang guru yang
professional tidak boleh melakukan paksaan, menegur, kesalahan anak-anak dengan
kasih saying dan sekiranya tiada perubahan barulah kekerasan digunakan.Selain
itu,anak-anak tidak boleh dipukul lebih daripada tiga kali dalam sesuatu
masa.Walaubagaimanapun, ibubapa dilarang untuk terlalu berlemah lembut kerana
ini boleh melalaikan anak-anak.
Juga
disarankan untuk membiasakan anak-anak untuk menghormati tetamu dan melarang
mereka kecuali pada waktu yang sesuai.
RUMUSAN
Berdasarkan maklumat yang telah saya
pelajari mengenai Ibnu Khaldun ialah saya dapat memperoleh banyak ilmu dan
input daripada beliau. Beliau merupakan seorang sejarahwan yang terulung dan
disegani pada satu ketika dahulu. Beliau juga merupakan seorang pemikir Islam
terulung dalam bidang sejarah,sosiologi,politik dan agama.Semasa kecil beliau
dididik oleh ayahnya dan dihantar berguru dengan ramai sarjana Islam yang hebat
di Tunisia.
Teori yang dikemukakannya jauh lebih
terdahulu daripada teori-teori ekonomi yang dikemukakan oleh pakar ekonomi
barat seperti Adam Smith dan David Ricardo. Ibnu Khaldun dianggap seorang ahli
falsafah sejarah dan sarjana teragung sepanjang zaman.Beliau menggunakan kaedah
penyelidikkan yang mirip kepada kaedah sosiologi dimana beliau menekankan
sifat-sifat semula jadi dan sebab-sebab peristiwa sejarah berlaku.Beliau
membahagikan sejarah kepada dua,iaitu sejarah am dan sejarah khas.
